PANORAMA VAN SCHEVENINGEN

Een belevenis in tijd en ruimte

Het Panorama van Scheveningen werd in 1881 geschilderd door Hendrik Willem Mesdag in opdracht van de panoramamaatschappij ‘Société Anonyme du Panorama Maritime de la Haye’.

Met behulp van schilders uit de Haagse School Blommers, De Bock en Breitner en zijn vrouw Sientje Mesdag-van Houten schilderde Mesdag een zeegezicht met een omtrek van 120 meter en een hoogte van 14 meter. Locatie: het Seinpostduin, toen het hoogste duin in Scheveningen!

Op 1 augustus 1881 werd het panorama geopend. Ook Vincent van Gogh heeft op het Belvedère gestaan bij de opening en het panorama vanaf deze plek bewonderd. Hij zei:”…Het enige wat er aan het Panorama van Scheveningen mankeert, is dat er niks mankeert…”.

Het panorama van Mesdag is één van de weinige resterende voorbeelden en daarnaast het oudste panorama ter wereld gesitueerd op de oorspronkelijke locatie.

ONTDEK DETAILS UIT HET PANORAMA
ZOOM IN

Panorama's: een wereldwijd fenomeen

In de 19de eeuw waren panorama’s een wereldwijd fenomeen: als voorloper van de fotografie en film werden rondreizende panorama’s ingezet om nieuws over te brengen. Bezoekers konden op deze wijze te weten komen wat er elders speelde. Op een zeker moment bestonden er zo’n 300 panorama’s.

Het Panorama Mesdag is het resultaat van de Belgische Panorama rage die rond 1875 losbarstte. Enkele Brusselse ondernemers wilden er een graantje van meepikken en vroegen Mesdag een ‘Haags maritiem Panorama’ te schilderen, waarschijnlijk op aanraden van Mesdags kunsthandelaar in Brussel.

Lees meer

Ondanks de lovende kritieken en de koninklijke belangstelling bleek het Panorama niet het zakelijk succes dat de Belgische investeerders hadden verwacht. 

Na vier jaar, dreigde het Panorama failliet te gaan. Dat ging de schilder zo aan het hart, dat hij in 1886 zelf zijn eigen meesterwerk kocht. Panorama Mesdag bleef zo een permanente bezienswaardigheid aan de Zeestraat in Den Haag. 

Maar ondanks het faillissement van de concurrent aan het Bezuidenhout in 1887 wilde de loop er niet in komen. Om meer publiek naar de Zeestraat te trekken haalde Mesdag het eerder in Wenen en München tentoongestelde ‘Panorama van Caïro en de boorden van de Nijl’ naar Den Haag. Zijn nu met recht ‘eigen’ doek verhuurde hij eerst aan de Panoramamaatschappij in München (1887) en toen aan Amsterdam (1889/91).

In het fraaie Panoramagebouw aldaar, halverwege de Plantage Middenlaan tegenover Artis, hebben nog tot in 1926 panoramadoeken gehangen. Als laatste ‘De intocht van Christus in Jerusalem’. Het gebouw kwam in 1935 in slopershanden en ging roemloos ten onder.

Het verhaal achter Mesdags panorama

In 1880 kreeg zeeschilder Hendrik Willem Mesdag de opdracht tot het maken van een panoramaschilderij van Scheveningen. Echter, rond 1900 nam de populariteit van panorama’s snel af; het statische schilderij kon niet op tegen de dynamische film.

Veel panoramagebouwen werden afgebroken of kregen een andere functie en de grote schilderijen werden in stukken geknipt. Gelukkig is Hendrik Willem Mesdags Panorama van Scheveningen bewaard gebleven. Het is het oudste panorama dat nog steeds op de oorspronkelijke locatie te bezoeken is.

Het Panorama van Scheveningen is sinds jaar en dag een van de grootste trekpleisters van Den Haag.

Lees meer

In de 19de eeuw waren panorama’s een wereldwijd fenomeen: als voorloper van de fotografie en film werden rondreizende panorama’s ingezet om nieuws over te brengen. Bezoekers konden op deze wijze te weten komen wat er elders speelde. Op een zeker moment bestonden er zo’n 300 panorama’s. De grote schilderijen reisden van stad naar stad en trokken veel bezoekers.

Het Panorama Mesdag is het resultaat van de Belgische Panorama rage die rond 1875 losbarstte. Enkele Brusselse ondernemers wilden er een graantje van meepikken en vroegen Mesdag een ‘Haags maritiem Panorama’ te schilderen, waarschijnlijk op aanraden van Mesdags kunsthandelaar in Brussel.

Op 1 augustus 1881 werd Mesdags maritieme Panorama aan de Zeestraat opengesteld. Dat was precies een dag na de opening van een concurrerend Panorama in een stijlvol gebouw aan het Bezuidenhout (op de plek waar later het ministerie van Economische Zaken is gebouwd). Omstreeks die tijd werden er ook Panorama’s geopend in Amsterdam en Rotterdam. Geen ervan bleek succesvol.

Al in 1885 ging Mesdags Panorama van Scheveningen failliet. Dat ging de schilder zo aan het hart, dat hij het eind 1886 zelf kocht. Maar ondanks het faillissement van de concurrent aan het Bezuidenhout in 1887 wilde de loop er niet in komen.

Om meer publiek naar de Zeestraat te trekken haalde Mesdag het eerder in Wenen en München tentoongestelde ‘Panorama van Caïro en de boorden van de Nijl’ naar Den Haag. Zijn nu met recht ‘eigen’ doek verhuurde hij eerst aan de Panoramamaatschappij in München (1887) en toen aan Amsterdam (1889 / 91).

In het fraaie Panoramagebouw aldaar, halverwege de Plantage Middenlaan tegenover Artis, hebben nog tot in 1926 panoramadoeken gehangen. Als laatste ‘De intocht van Christus in Jerusalem’. Het gebouw kwam in 1935 in slopershanden en ging roemloos ten onder.

Familievennootschap

Om zijn Panorama nieuw leven in te blazen liet Mesdag in 1910-1911 de tuin tussen het voorportaal aan de Zeestraat en het Rotondegebouw bebouwen met expositiezalen. Hij exposeerde daarin zijn eigen werk en dat van zijn in 1909 overleden echtgenote Sientje. Het mocht echter weinig baten. Ook met deze zalengalerij trok het doek weinig belangstelling.

Om de toekomst van Panorama Mesdag veilig te stellen, richtte Mesdag in 1910, na de dood van zijn vrouw in 1909, een familievennootschap op.

Lees meer

De 33 neven en nichten van hem en zijn vrouw kregen allen een aandeel in deze vennootschap en aanvaardden daarmee gezamenlijk de zware taak zorg te dragen voor de exploitatie en instandhouding van Panorama Mesdag. Tot zijn dood in 1915 bleef Mesdag zelf de exploitatieverliezen voor zijn rekening nemen.

Van 1918 tot en met 1934 waren de erven zo fortuinlijk het hele complex te kunnen verhuren aan de gemeente, die in de zalen de nieuwe afdeling Moderne Kunst van het Haags Gemeentemuseum huisvestte. Doordat de gemeente uit cultuurpolitieke overwegingen de toegangsprijs drastisch verlaagde kwam eindelijk de loop er goed in. De houten steunconstructie van het duin moest zelfs worden versterkt!

Door ook na 1934 een deel van de Panoramazalen voor wisselende exposities te verhuren en zo af en toe een schilderij te verkopen voor het bekostigen van groot onderhoud wist de familie-N.V. het hoofd boven water te houden. Het aantal bezoekers steeg na de Tweede Wereldoorlog tot 150 à 200 duizend per jaar.

Tot op de dag van vandaag dragen de nazaten van Mesdag en Sientje nog steeds zorg voor de exploitatie en instandhouding van Panorama Mesdag. Inmiddels hebben het panorama en het gebouw een grondige restauratie ondergaan. Zo is museum Panorama Mesdag, dat al bijna 140 jaar de bezoeker een magische ervaring van ruimte biedt in de tijd van weleer, een uniek cultuurhistorisch erfgoed, in stand gehouden door particulier initiatief.